Батаев Д.К.-С. Вагапов А.Д., Мажиев Х.Н.
/Комплексный научно-исследовательский институт РАН/
Нохчийн меттан гIишлояран терминаш
/Строительная терминология чеченского языка/
āгIо /йу/ сторона side
арахьара āгIо /йу/ внешняя сторона exteriority
чоьхьара āгIо /йу/ внутренняя сторона interiority
ангали /ду/ стекло glass
~н тахта лист стекла sheet of glass
ангали-бамба /бу/ стекловата fibre glass, glass fibre
ангалитухург /ву/ стекольщик glazier, glass cutter
ангалихадорг /йу/ стеклорез glass-cutter
āпари /ду/ желоб trough, gutter, chute
атлан /йу/ железная скоба clamp, cramp, fastening
аьрда-бōгIам /бу/ центральный опорный столб chock (block)
аьста /йу/ дексель
балкон /йу/ балкон balcony
басар /ду/ краска dye, paint
баьццара ~ зеленая краска green paint
кIайн ~ белая краска white paint
сийна ~ синяя краска blue paint
цIен ~ красная краска red paint
Iаьржа ~ черная краска black paint
басархьокхург /ву, йу/ маляр painter
баьхьа деревянная (снегоуборочная) лопата spade
беда /бу/ плоская крыша flat roof
бел йу лопата spade, shovel
баьхьа-бел йу совковая лопата spade
чами-бел йу совковая лопата spade
ира бел йу штыковая лопата spade
бетон /йу/ бетон concrete
бетонкегорг /йу/ бетономешалка concrete mixer
бетон йотта бетонировать to concrete
бетонйуттург /йу/ бетонщик concrete worker
биргIа /йу/ труба pipe
бōгIам /бу/ столб post, pole, column; log, beam
аьчка ~ железный столб iron post
бетонан ~ бетонный столб concrete column
дечка ~ деревянный столб beam
телеграф ~ телеграфный столб telegraph pole
божал /ду/ сарай, хлев shed
бомбиларма /йу/ бомбоубежище
боршам /йу/ раствор thin grout
бригада бригада brigade, crew
бригадир бригадир brigadier
бульвар бульвар boulevard
бульдозер бульдозер bulldozer
бун /йу/, мн. баннаш лачуга, хибарка, шалаш hovel, hut, shack
котамийн ~ курятник hen-house
хехочуьнан ~ сторожевая будка
бух /бу/, мн. баххаш /ду/ основание, фундамент base
цIийнан ~ фундамент дома
бух ботта закладывать фундамент
бIов /йу/, мн. бIойнаш (многоэтажная) боевая башня tower
вāба /йу/, мн. вāбанаш лом
вани /йу/ ванна bathroom
варзап /йу/ кувалда, молот hammer
варкхал /бу/ боковая балка, стропило
васхал /йу/ полка shelf, berth (in train)
аьчка васхал металлическая полка iron shelf
дечка васхал деревянная полка wooden shelf
лекха васхал высокая полка high shelf
шуьйра васхал широкая полка wide shelf
воттана /йу/ рубанок plane
газларма /йу/ газохранилище
газпеш /йу/ газовая плита gas-stove
газон /йу/ газон lawn
газонбай /бу/ газон, lawn
гам /бу/, мн. гаьмнаш /ду/ тяпка, мотыга hoe, mattock
гараж /йу/ гараж garage
герзларма /йу/ арсенал arsenal
гēриг /йу/, мн. гаьргаш черепица tile(s)
гýра /бу/, мн. гýранаш /ду/ рама frame
кора-гýра /бу/ оконная рама window-frame
наьIар-гýра /бу/ дверная рама door-frame
гул /бу/ [гулан, гулана, гуло, гулаца, гулах, гуле, гулал; мн. гулаш ду] кряж, короткий обрубок толстого бревна (mountain-)ridge; bloc, log
гIайба /бу/ строительная подушка, продольная балка
гIайракх /йу/ песчаник sandstone
гIāла /йу/, мн. галанаш город, дворец, замок town, tower
гIâп /йу/, мн. гIēпаш застава, крепостная стена,
гIаш-некъ /бу/ тротуар, пешеходная дорожка
гIишло /йу/ строение, здание building
гIишлойохор /ду/ снос pull down building
гIишлояр /ду/ строительство building, construction
гIишлояран бригада /йу/ строительная бригада construction gang
гIишлояран говзалла /йу/ строительное искусство building art
гIишлояран гIирс /бу/ building materials
гIишлояран инженер /ву, йу/ инженер-строитель building-engineer
гIишлояран комплекс /йу/ строительный комплекс building complex // estate
гIишлояран коьчал /йу/ строительный материал building materials
гIишлояран майда /йу/ стройплощадка building site, building yard
гIишлояран урхалла /йу/ строительное управление house-building management (commitee)
гIишлоярхо /ву, йу/ строитель builder
гIōпаста /-наш/ /йу/ прилавок, стойка bar
гIуортор /-аш/ /йу/ подпорка bearer, bracket, stub
гIý /йу/ 1. колодец; 2. скважина chink, pore
бурутуху гIу буровая скважина borehole
газзан гIу // газгIу газовая скважина gas well
мехкадаьттан гIу нефтяная скважина oil well
гIум /йу/, мн. гIамарш песок sand
екъа гIум сухой песок dry sand
тIеда гIум влажный песок sand
гIоргIа гIум крупнозернистый песок coarse-grained sand, large-grained sand, coarse sand
кIеда гIум мелкозернистый песок fine-small-grained sand
гIум-чорпа /йу/ раствор lime mortar
дечиг /йу/ древесина wood
екъа ~ сухая древесина dry wood
тIеда ~ сырая древесина moist wood
дечкан пхьар столяр, плотник carpenter
диг /ду/, мн. дагарш топор axe
дуос /ду/, мн. десаш строевой лес timber
дукъý /ду/ 1. бревно; 2. матица beam
жагIа /бу/ гравий, щебень gravel, broken, crushed stone
бакхий ~ крупный щебень large gravel
кегий ~ мелкий щебень fine gravel
жамболт /ду/ топорик small axe
жир /йу/ древесные опилки sawdust
жоммагIа /ду/ тесло, тесак, топорик small axe, hatchet
жIов /-наш/ /йу/ молоток hammer
аьчка ~ металлический молоток iron hammer
дечка ~ деревянный молоток wooden hammer
ризаьнки ~ резиновый молоток rubber hammer
зIāразукъ /йу/ 1. подъемный кран crane; 2. блок winch
кашков /ду/ склеп crypt
квартира /йу/ 1. жилая квартира flat (Br.), apartment (US), 2. снимаемая квартира lodgings
керт /йу/ ограда fence, enclosure, rail
аьчка керт /йу/ железная ограда iron fence
бетонан керт /йу/ бетонная ограда concrete fence
дечка керт /йу/ деревянная ограда wooden fence
кибарчигийн керт /йу/ кирпичная ограда brick fence
серийн керт /йу/ плетень, плетеная ограда wattle fence
сеткех йина керт /йу/ сеточная ограда
керт /йу/ огoрoд court, courtyard, yard
кибарчиг /йу/ кирпич brick
буьйда кибарчиг сырой кирпич, саман air brick, adobe
еттана кибарчиг обожженный кирпич brick
кибарчкийн зовт /йу/ кирпичный завод brickworks
килс /йу/ церковь church
кир /бу/ известь lime
киртōхар /ду/ побелка whitewashing
ков /ду/ ворота, проход gate, gateway
забарш йолу ~ резные ворота, расписные ворота
когаш козлы trestle
кор /ду/ окно window
дечка ~аш деревянные окна wooden windows
забарш йолу ~ резные окна, расписные, узорные окна
къора кор глухое окно deaf window
пластикан ~аш пластиковые окна
кōра-у /ду/ подоконник window ledge, windowsill
кōьчал /йу/ материал material
лаккхара дикалла йолу ~ (высоко)качественный материал high quality material
куп /йу/, мн. каппаш 1. квартал block; 2. участок block
гIишлояран куп стройучасток building site
кхāло // кхāлор /йу/ кровля, покрытие (из соломы, глины и т.д.) roof
кхаьлла /йу/ род крепости, замок
кхēр /бу/ камень stone
къора кор /ду/ хь. кор
кIāжа /бу/ петля hinge
кIāра /йу/ телятник calf shed
кIир /бу/ алебастр alabaster
лаба /йу/ козырёк peak, visor
лами /бу/ лестница ladder, staircase
масалами ~ эскалатор escalator, moving staircase
муьшалами веревочная лестница string ladder
цIейойу ~ пожарная лестница fire ladder
шигадолу ~ стремянка step-ladder
лаппагIа /-наш/ /йу/ лачуга, хибарка hovel
лард /йу/ основание, фундамент base
бетонан лард /йу/ бетонный фундамент
блокех йина лард /йу/ блочный фундамент
ларма /йу/ подвал, погреб, хранилище сellar, basement
латта /ду/ 1. земля earth, 2. глина clay
декъа ~ сухая глина dry clay
тIēда // тIуьна ~ влажная // сырая глина humid clay
маркхал /йу/ мергель marl
мармар /бу/ мрамор marble
кIайн ~ белый мрамор white marble
цIēн ~ красный мрамор red marble
Iаьржа ~ черный мрамор black marble
мастерок /йу/ мастерок trowel
мастика /йу/ мастика paste, mastic, floor polish
маьлха кешнаш /ду/ солнечный склеп
маьIиг /йу/ угол corner
мокхаз /бу/ кремень, гранит granite
момсар /йу/ минарет minaret
монтаж /йу/ монтаж erection, installation, mounting
морзагI /бу/ щипцы nipper, tongs
монтажник /ву/ монтажник erector, rigger, fitter
нанацIа /ду/ большая комната drawing room, living room
нартуол /йу/ свод, арка, арочное перекрытие arch
наьI, мн. наьIарш /йу/ дверь door
ангалин ~ стеклянная дверь glace door
арахьара ~ наружная дверь front door, exterior door
аьчка ~ железная дверь iron door
буто ~ бронирóванная дверь armoured door
дечка ~ деревянная дверь wooden door
чоьхьара ~ внутренняя дверь interior door
ши га долу ~ двустворчатая дверь folding doors
наьIap-тIам /йу/ дверная ручка door-handle
наьI-сагIа /йу/ дверной порог doorstep, threshold
некъ /бу/ дорога, путь root, street, road
аьчка // цIерпоштан ~ железная дорога railroad, railway
боккха ~ автострада highway
вордан ~ проселочная дорога cart-trek
гIаш ~ пешеходная дорога
жагI биллана ~ грейдерная дорога earth road
коьрта ~ главная дорога main road
лаьттабухара ~ подземная дорога underground way, subway
силам диллана ~ асфальтированная дорога asphalting road
тIулган ~ мощеная дорога paved road
юьртара ~ проселочная дорога country road
некъбиллар /ду/ прокладка дороги road building
нишке /йу/ уборная, сортир toilet
ōга /ду/, мн. оганаш стена, перегородка wall,
ханнийн ога бревенчатая стена timbered wall
ōкъам /бу/ глыба block
опалубка /йу/ опалубка ю
орцха брусок spar, ingot
пēнастогар /бу/ бра bra
поппар /бу/ раствор глины, замес
поппаран белхи /бу/ помочи при обмазке стен
палсту /йу/ пластина slab
пен /бу/ стена wall
бетонан ~ // бетонах бина ~ бетонная стена concrete wall
тIулган ~ каменная стена stone wall
кибарчигийн ~ кирпичная стена brick wall
буьйда кибарчигийн ~ саманная стена, сырцовая стена air brick wall, adobe wall
пенакехат /ду/ обои wallpaper
пēтар /йу/ квартира, апартамент flat, apartment, accommodation
пеш /йу/ печь stove; kiln
газпеш газовая плита gas-stove
тоькапеш электроплита electric stove
пешйийриг /йу/ печник stove-setter, stove-repairer
пилта /йу/ плита cooker, slab
пирамида /йу/ пирамида pyramid
плитка /йу/ плитка (для укладки) flagstone
поппар /бу/ глинянный замес pug
поппар хьаха обмазка глиной to pug
пурхие /йу/ 1. поперечина, 2. диал. веранда
пхьа /йу/, пхьēнаш горное поселение
пхьалг1а /йу/ мастерская workshop
пхьар /ву йу/ мастер artisan, craftsman
пхьēда /йу/ селение (старинного типа)
phola ремесло handicraft
дечка пхьола плотничье дело carpenty
пхьоьгIа /йу/ сходка
пIендагIа // пIондагIа // пIиндагIа /ду/ планка, плинтус
рагIу /ду/ навес penthouse
рейка /йу/ рейка lath
ремонт ремонт /йу/, тояр /ду/ rehabilitation, repair
ринжа /ду/ калитка wicket-gate
са /бу/ угол corner, math. angle; грань edge
арахьара са внешний угол exterior angle
саз-латта /ду/ вязкая глина tenacious clay
сацкъар /бу/ строительная глина building clay
саьнгар /йу/ траншея trench
сēнакхер /бу/ угловой камень
сени /йу/ коридор corridor, hall, lobby
силам /ду/ смола, асфальт asphalt
силам дилла асфальтировать to asphalt
силамдиллар /ду/ асфальтировка asphalting
силам диллина некъ /бу/ асфальтированная дорога asphalting road
силам-некъ /бу/ асфальтированная дорога asphalting road
сторпал /йу/ стропило rafter
сунт /йу/ плотина, запруда dam, dike, weir
тахта /ду/ лист (стекла, железа и т.д.) sheet
терхи /йу/ 1. полка, выступ, stair; 2. цоколь plinth, socle
ламин терхи ступенька stair
товха /йу/ камин fire-place
тоьла /йу/ землянка dugout, mud hut
туп 1 /йу/, мн. туьпаш стан camp, тех. mill
туп 2 /йу/, мн. таппаш рулон roll
турба /йу/ труба tube, pipe
туьнталг /йу/ дымоход, печная труба chimney, funnel
тхов /бу/ 1. крыша roof; 2. потолок ceiling
лаьттара тхов тIе кхаччалц от пола до потолка from floor to ceiling тIоьхлара тхов /бу/ крыша roof
чуьра тхов /бу/ потолок ceiling
тховтиллархо // тховтуьллург // тхойнан пхьар кровельщик
тIай /ду/, мн. тIēш 1. мост bridge; 2. матица крыши tie-beam, joist
тIайтиллар /ду/ мостостроительство bridge-building
тIайтилларxo /ву/ мостовик bridge-building specialist
тIēгIа /йу/ ступень rung, stair, stage
тIēгIат /йу/ этаж, уровень floor, storey; level
тIегIишло /йу/ пристройка to put an extension to house
тIегIишло ян сделать пристройку к дому an extension to one’s house
тIо /бу/ шебень, булыжник ballast, (road)metal
тIорциш /ду/ брусчатка paving stones
тIулг /бу/ камень stone
тIулгботтар /ду/ кладка, камнеукладка, камнеукладочные работы
тIулгбиллар /ду/ камнеукладка bricklaying
тIулгбиллархо /ву/ каменщик (stone)mason, bricklayer
у /ду/, мн. уй // аннаш доска board, plank
уоти /уотеш/ /йу/ каморка, маленькая комнатка
урам /бу/ улица street
боккха урам /бу/ большая улица big street
жима урам /бу/ маленькая улица, улочка, переулок small street
готта урам /бу/ узкая улица narrow street
шуьйра урам /бу/ широкая улица large street, wide street
утарма /йу/ верея, опорный столб gatepost
уче /йу/ веранда veranda
ангалин ~ стеклянная веранда glass veranda
уьйтIе /йу/ двор court
уьсанг /йу/ хибарка, чулан; будка closet, box room
фонтан /йу/ фонтан fountain
фpонтoн /йу/ фpонтoн fronton
халсту /йу/ шлюз lock, sluice, floodgate
хен /бу/, мн. ханнаш бревно beam
херо /йу/ щель, просвет chink, crack, fissure, slit
херх /бу/ пила file
цхьаммо хьокху херх ножовка
шиммо хьокху херх двуручная пила
хибиргIа /йу/ 1. водопровод water-pipe, plumbing
хибиргIан магистраль // хин магистраль /йу/ водопроводная магистраль water-mаin
хибиргIан сеть // хин сеть /йу/ водопроводная сеть water-supply
хибиргIан станци // хи доуьйту станци /йу/ водопроводная станция water-works
хидиллархо // хидалорхо /йу/ водопроводчик plumber
хи долу чоь санузел bathroom facilities
хиларма /йу/ водохранилище reservoir, cistern
хьаштагIа /йу/ уборная, сортир toilet
хьокха /бу/, мн. хьокхий /ду/ кол stake, свая pile; хьокхий детта забивать сваи to pile
хьостам /бу/ гвоздь nail, spike
хьостамбоккхург /йу/ гвоздодёр
хIож /йу/, мн. хIажарш колотушка, тех. баба (копра)
хIусам /йу/ жилой дом, апартаменты accomodation
хIусмаш яр // хIусмияр /ду/ жилищное строительство house-building
цемант /йу/ цемент cement
цхар /ду/ [цхаран, цхаро, цхарах, цхаре; мн. цхараш] козырёк small awning on the fence, louver // louvre
цIа /ду/, мн. цIенош 1. дом house, building; 2. комната room
горга ~ круглый дом round house, building
дина далаза ~ недостроенный дом under construction house
кха тIера ~ дачный дом summer house
тIēкIалдина ~ многоэтажный дом multistorey building // house
цхьагIатйолу ~ single-storey house, one-storey house
цIаьлиг /ду/, мн. цIаьлгаш комнатка, домик small house
цIаьнкъа /йу/ пол flооr
аннийн ~ деревянный пол wooden floor
бетон йиллана ~ бетонный пол concrete floor
паркет йиллана ~ паркетный пол parquet floor
пилта йиллана // экъа йиллана ~ плиточный пол tiled floor
цIаьнкъин y /ду/ половица floorboard
цIено /ду/ дом house
панель- ~ панельный дом panel house
тIекIал ~ // тIекIалдоьттана ~ многоэтажный дом multistorey building // house
тIулгийн ~ каменный дом stone house
цхьагIатйолу ~ одноэтажный дом single-stage, one-storey house
ханнийн ~ бревенчатый дом beam hous
цIурко /бу/ самый верхний камень башни keystone
чардакх /йу/ вышка turret, (watch-)tower
мехкадаьттан ~ нефтяная вышка derrick
хехойн ~ сторожевая вышка watch-tower
чардакх тхов /бу/ чердак, чердачное помещение
чечакх /йу/ бахрома /на ребрах лесоматериала/
чоь /йу/ помещение room
зовтан ~ заводское помещение
складан ~ складское помещение
чоргIе /йу/ 1. желоб; 2. гребень крыши
чорпа /йу/ раствор grout, lime mortar
бетонан ~ бетонный // строительный раствор grout
чуурам /бу/ переулок narrow side-street, line
чухчари /йу/ каскад, водопад cascade, waterfall
чхар /бу/ 1. глыба block; 2. бут rubble, quarry-stone
чхар ботта бутить fill with rubble
чхарботтар /ду/ бутовая кладка masonry
чIерг /бу/ перекладина, поперечная балка
чIōь /бу/ клaдовая pantry, larder, storeroom
чIинг /йу/ плотина dam
хи тIера ~ речная плотина river dam
шагатIулг /бу/ мрамор marble
куц-чкъор ден ~ отделочный мрамор decoration marble
швелер /йу/ швеллер
шифер /йу/ шифер slate
шлак /йу/ шлак slag
шлакобетон /йу/ шлакобетон slag concrete
шлакоблок /йу/ шлакоблок breeze bloc
экъа /йу/ 1. плита tile, (thin) stab; 2. плитняк flagstone, quarrystone, flate shale
юкъ /йу/, мн. яккъаш пролет bay
Iаьржа кехат /ду/ толь, рубероид tarred roofing felt
Литература
Алироев И.Ю. Сравнительно-сопоставительный словарь отраслевой лексики чеченского и ингушского языков и диалектов. – Грозный, 1975. – 387 с.
Алироев И.Ю. Нахские языки и культура. – Грозный, 1978. – 292 с.
Мациев А.Г. Нохчийн-оьрсийн словарь. – Москва, 1961. – 630 с.
Чокаев К.З. Строительная лексика в вайнахских языках. – Ежегодник ИКЯ, т. 2. – Тифлис, 1975.
W.F. Ryan and Peter Norman. English-Russian and Russian-English Dictionary. – 1995.